 |
| Ryc. 1. Zarodniki workowe (askospory) u Sordaria macrospora (autor: Aurora Storlazzi) |
Grzyby to organizmy, których sposób rozmnażania mógłby
niejednego przyprawić o ból głowy. Mnogość rodzajów, kształtów, sposobów
powstawania oraz skomplikowane nazewnictwo. Które z nich są mitosporami, a które
mejosporami, które endo-, a które egzosporami?
Spróbujmy uporządkować tę wiedzę.
Grzyby rozmnażają się na trzy sposoby: płciowo, bezpłciowo i wegetatywnie. W obecnym rozważaniu zajmiemy się rozmnażaniem bezpłciowym, ponieważ wiąże się z powstawaniem wielu typów zarodników.
Zacznijmy od prostego podziału na zarodniki: nieruchliwe (aplanospory) oraz ruchliwe (zoospory). Te drugie są produkowane przez grzyby, które bytują w wodach. Mają wić, pozwalającą im na aktywny ruch. Wici są różnorodne: biczykowate, czyli gładkie lub piórkowate, czyli z kurczliwymi włókienkami białkowymi (mastigonemami). A aplanospory? Są to zarodniki, których rodzajów jest znacznie więcej i ich nazewnictwo wiąże się z miejscem powstawania i grupą grzybów dla której są charakterystyczne.
Podział zarodników grzybów ze względu na sposób ich
powstawania w zarodniach:
Egzospory – zarodniki
powstające na zewnątrz zarodni. Do tego typu zarodników zaliczamy basidiospory
(zarodniki podstawkowe). Etap powstawania zaczyna się w komórce macierzystej
podstawki, lecz jądro komórkowe po otoczeniu się własną ścianą poprzez
sterygmę, czyli wyrostek, przedostaje się na zewnątrz, by po dojrzeniu odpaść
od sterygmy. Do tego typu zarodników należą także konidiospory
(konidia), produkowane na zewnątrz zakończeń strzępek generatywnych –
konidioforów. Takie zarodniki produkują grzyby pleśniowe z rodzajów Aspergillus
(kropidlak) i Penicillium (pędzlak).
Endospory –
powstające wewnątrz zarodni. Zarodniki ukryte we wnętrzu zarodni produkują
grzyby workowe (Ascomycetes). Ich worki (asci) są wypełnione zazwyczaj ośmioma
endosporami (tu: zarodnikami workowymi). Powstają one po podziałach jądra diploidalnego.
Jeden podział mejotyczny i jeden mitotyczny.
Podział zarodników ze względu na rodzaj podziału komórki:
Mitospory –
zarodniki powstające w wyniku mitozy
Mejospory –
zarodniki powstające w wyniku mejozy
Podział zarodników ze względu na miejsce ich powstawania:
Zarodniki
sporangialne – zarodniki powstające w kulistych zarodniach (mitospory,
endospory). Zarodniki sporangialne produkują grzyby sprzężniowe (Zygomycota) w
sporangiach (zarodniach) powstałych na strzępkach generatywnych
(sporangioforach).
Zarodniki konidialne
– zarodniki powstające poprzez odcięcie komórki na końcach strzępek (mitospory,
egzospory). Zarodniki te są charakterystyczne dla kropidlaka (Aspergillus),
pędzlaka (Penicillium), Paecilomyces, Scopulariopsis.
Zarodniki workowe
(askospory) – zarodniki powstające w specjalnych zarodniach (workach);
występują u grzybów workowych (mejospory, endospory) (Ryc. 1).
Zarodniki podstawkowe (basidiospory)– zarodniki powstające poprzez odcięcie komórki na podstawce; występują u grzybów podstawkowych (egzospory, mejospory).
Przytoczone rodzaje zarodników to nie jest pełna gama
możliwości jakie mogą produkować grzyby.
Są jeszcze aleuriospory. Powstają na szczytach
konidioforów (strzępek generatywnych) jako pęcherzykowate wzdęcie. Osiągają
ostateczny kształt i wymiary bezpośrednio przed odcięciem się od konidioforu.
Blastospory – zarodniki , które powstają przez
wypączkowanie z konidioforu lub ze strzępki. Powierzchnia styku nowo
pączkującej komórki jest bardzo mała, a zarodnik oddziela się małą przegrodą.
Artrospory – zarodniki, które powstają wskutek
podziału strzępki przez poprzeczne przegrody na krótkie odcinki, które
oddzielają się od siebie. Strzępka przestaje istnieć a regularny układ
artrospor zdradza miejsce pierwotnego układu strzępki.
Fialospory - powstają przez wypączkowanie ze szczytu
fialidy, czyli komórki zarodnikotwórczej. Proces ten może powtarzać się
wielokrotnie, jakby nigdy się nie kończył.
Chlamydospory – komórki o charakterze przetrwalników. Wypełnione gęstą plazmą z licznymi kroplami tłuszczu, otoczone grubą ścianą. Są charakterystyczne m.in. dla bielnika białego (Candida albicans) czy Candida dubliniensis.
I jak myślicie? Czy grzyby mają „łatwe życie” z taką różnorodnością zarodników? Sądzę, że nie! Lecz doskonale radzą sobie w świecie, produkując ich miliardy…
Źródła:
1. Holeczek J.,
Januszewska-Hasiec B., Kobyłecka J., Stawarz J., Stencel. J.: Teraz Matura
2019.
2. Biologia Cambpella 2020
Komentarze
Prześlij komentarz