Polskie nazwy grzybów - pod lupą, czyli dlaczego podgrzybek brunatny musiał stać się podgrzybem brunatnym

w dniu

Fot. 1. Podgrzyb brunatny (Imleria badia) = dawniej podgrzybek brunatny (Xerocomus badius).
(fot. Barbara Kudławiec)
 

Od pewnego czasu w mediach toczy się dyskusja na temat zmian w polskich nazwach grzybów. Pojawiły się pytania i wątpliwości dotyczące zasadności rekomendowanych zmian.

Skąd chęć „grzebania” w nazwach? Kto je tworzy? Kto będzie z nich korzystał? Po co nam taki „twór”, jak Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów? Ile tantiem dostają członkowie Komisji za swoje „wymysły”? To tylko drobna porcja komentarzy i pytań, na które można natknąć się  w internecie.

Postaramy się odpowiedzieć na te i inne pojawiające się pytania i tym samym rozwiać przynajmniej część wątpliwości.

Polskie Towarzystwo Mykologiczne (w skrócie PTMyk) powstało w 2011 roku jako pozarządowa organizacja non-profit. Skupia zarówno naukowców, jak i praktyków i pasjonatów mykologii. W grudniu 2012 roku powołano do działania Komisję ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, której zadaniem było uporządkowanie polskich nazw grzybów. Dotychczasowe nazwy grzybów zostały uporządkowane w 2003 roku przez prof. Władysława Wojewodę, który zaproponował wiele zmian w nazewnictwie, które również początkowo spotykały się z niezrozumieniem i sprzeciwem. Do 2020 roku Komisja działała niewidocznie dla ogółu odbiorców, nawiązując do grzybni ukrytej pod ściółką, a pojawiające się nazwy były publikowane sporadycznie i obecnie są zebrane we wspólnej rekomendacji z lat 2012-2020. W 2021 roku, po zmianach w składzie Komisji i w odpowiedzi na wnioski, jakie wpłynęły w ostatnim czasie do PTMyk, ukazała się pierwsza obszerna rekomendacja, obejmująca 152 nazwy – niczym pierwszy owocnik rozwijającej się powoli grzybni. Rekomendacja ta ma formę dokumentu PDF i można ją pobrać ze strony PTMyk (https://tiny.pl/rk1hx).

Czy zmiany nazw są potrzebne?

W świetle nowych badań molekularnych skutkujących roszadami w systematyce, a co za tym idzie w nazwach łacińskich, dostępnych w ogólnoświatowych bazach danych o grzybach (m.in. Index Fungorum lub MycoBank) potrzebny był „remanent” nazw grzybów w języku polskim. Oczywiście nie wszystkie nazwy grzybów zostały poddane weryfikacji. Zmiany nie objęły powszechnie znanych i zbieranych gatunków takich jak: koźlarz babka, koźlarz czerwony i pomarańczowożółty, które nadal klasyfikowane są w rodzaju Leccinum (koźlarz), ale tych, które w wyniku badań zaklasyfikowano do nowo powstałego rodzaju Leccinellum - dla tych gatunków konieczna była zmiana nazwy rodzajowej i dla nich zaproponowano nazwę koźlarek (Fot. 2), która w naturalny sposób nawiązuje do poprzedniej nazwy koźlarz. Podobnie jest z pospolitymi i znanymi gatunkami maślaków i borowików, których pozycja systematyczna nie uległa zmianie i których nazwy nadal pozostają niezmienione - maślak zwyczajny, maślak sitarz, borowik szlachetny i borowik usiatkowany. Nazwy polskie również są potrzebne dla tych gatunków, które zostały stwierdzone w Polsce po roku 2003 i nie mają do tej pory polskiej nazwy.

Jak czytamy w wystosowanym stanowisku Polskiego Towarzystwa Mykologicznego na temat rekomendacji nowych polskich nazw grzybów: „Nowe nazwy odzwierciedlają postęp wiedzy mykologicznej i dotyczą nie tylko grzybów powszechnie znanych, ale wszystkich zaobserwowanych w Polsce gatunków tworzących owocniki (około 5 tysięcy). Nadając nowe nazwy, Komisja stara się nawiązywać do nazw starych, zachowując choćby ich rdzeń w nowo rekomendowanej nazwie. Na przykład w przypadku podgrzyba brunatnego (obecnie rekomendowana nazwa) zachowano rdzeń nazwy zawarty w poprzedniej nazwie (podgrzybek brunatny). Nowa nazwa (w tym przypadku podgrzyb brunatny - Fot. 1) jest potrzebna ze względu na zmiany w systematyce grzybów, które spowodowały zastąpienie łacińskiej nazwy Xerocomus badius (podgrzybek brunatny) przez nową – Imleria badia, dla której nie było polskiej nazwy rodzajowej. Warto wspomnieć, że używana obecnie nazwa podgrzybek brunatny została wprowadzona nie tak dawno, bo w latach 60. XX w. Wcześniej miał on inne nazwy, m.in. w końcu XIX wieku – grzyb płowy, a w latach trzydziestych XX wieku – borowik kasztanowaty”.

Komu to jest potrzebne i czy są to nazwy oficjalnie obowiązujące?

Prace podjęto w odpowiedzi na wnioski kierowane do Komisji przez osoby zainteresowane, w tym mykologów amatorów, ale także osób, które naukowo opracowują większe grupy taksonomiczne. Działania te mają na celu uporządkowanie nazw m.in. z powodu przeniesienia niektórych gatunków do innych rodzajów. Wynik tych prac – nowe nazwy przedstawiono w formie rekomendacji Komisji. Stosowanie nowych nazw nie jest obowiązkiem, a jak sama nazwa wskazuje – rekomendacją, dlatego tytuł zestawionych w tabeli nowych nazw to Rekomendacja, a nie Uchwała, Zarządzenie czy inne polecenie ich stosowania. Polskie Towarzystwo Mykologiczne nie ma takiej mocy prawnej.

Ile tantiem dostaną członkowie Komisji za swoje „wymysły”?

Polskie Towarzystwo Mykologiczne zrzesza ludzi działających bez wynagrodzeń, „pro publico bono”. Koszty jego działalności są pokrywane ze składek członkowskich osób zrzeszonych w PTMyk, a nie z publicznych dotacji (pieniędzy podatników). Komisja, jako powołana przez Zarząd PTMyk jednostka, również działa społecznie. Nadrzędnym celem PTMyk jest popularyzacja wiedzy o grzybach, o złożonych, często obligatoryjnych relacjach łączących je z innymi organizmami oraz o kluczowej roli grzybów w funkcjonowaniu przyrody i gospodarki. Prowadzona przez Towarzystwo działalność w żaden sposób nie łączy się z zyskami finansowymi.

Mając na uwadze piękno otaczającej nas przyrody i jej różnorodności, jesteśmy dumni z tego, że oprócz świata mikroorganizmów, składa się na nią fauna, flora, a także funga.

 



 Anna Biedunkiewicz

Fot. 2 Koźlarek grabowy (Leccinellum pseudoscabrum) = dawniej koźlarz grabowy (Leccinum pseudoscabrum).
(fot. Barbara Kudławiec)


W artykule wykorzystano dane opublikowane na stronach PTMyk:

Komentarze

  1. LeśneWW25 marca 2021 07:08

    I wszystko jasne.
    Dziękuję za tak rzeczowe wyjaśnienie tematu 😉

    OdpowiedzUsuń
  2. LeśneWW25 marca 2021 07:09

    Ten komentarz został usunięty przez autora.

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Popularne w tym miesiącu

Obraz

Czy kwiaty drzew są jadalne?

Kwiaty jabłoni ( Malus sp.), fot. Grzegorz Fiedorowicz. Moda na etnobotanikę sprawiła, że coraz częściej wracamy do dawno zapomnianych roślin jadalnych, dziko rosnących w naszym otoczeniu. Jadalne, dziko rosnące rośliny to nie tylko dodatkowe walory smakowe ale również bogate źródło różnorodnych, cennych dla organizmu substancji. Są wśród nich również substancje o właściwościach leczniczych. Warto w wolnej chwili poszczypać sobie nieco o właściwościach zdrowotnych drzew i krzewów. Oto kilka z takich gatunków: Jabłoń ( Malus sp .)- warto wiedzieć, że nie tylko owoce ale i kwiaty są jadalne. Mają one lekko kwaskowy smak i charakterystyczny, delikatny zapach. Pąki jabłoni są bogatym źródłem fitohormonów, flawonoidów i minerałów. Mają właściwości uszczelniające naczynka krwionośne i zapobiegające przeziębieniom. Pąki lub same płatki jemy bezpośrednio po zbiorze, nadają się do przygotowania koktajli lub sałatek. W tym roku jabłonie bardzo ładnie i obficie kwitną. Zebranie garści kwiatów
Obraz

Heterogonia - biologiczny sens przemiany pokoleń w cyklu życiowym, przykład wrotków (Rotifera)

Wrotek ( Rotifera )   Ptygura pilula . By Frank Fox - http://www.mikro-foto.de, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20228897   Heterogonia  ( alloigenesis ) od greckich słów[gr. héteros ‘inny’, gonḗ ‘narodziny’, to forma przemiany pokoleń , w której osobniki kolejnych pokoleń rozmnażają się dzieworodnie (bezpłciowo) i płciowo. Dotyczy więc przemiany pokoleń diploidalnych i haploidalnych (z biologicznego punktu widzenia warto poszukiwać ewolucyjnych analogii w przemianie pokoleń haploidalncyh i diploidalncyh u eukariotycznych glonów ( Protista ), grzybów i roślin naczyniowych.  Biologiczne znaczenie heterogonii polega na szybkim i bardzo dużym zwiększeniu liczebności populacji w fazie partenogenetycznej, a tym samym zwiększenie zasięgu populacji (gatunku). W fazie płciowej, dzięki rekombinacji genetycznej , zwiększa się różnorodność populacji a tym samym zwiększają się szanse na przetrwanie w zmiennych lub niekorzystnych warunkach środowiskowych. Heterogo
Obraz

Szczotecznica szarawka: włochata piękność z lasu - dlaczego raz jest lepiej być widocznym a czasem nie?

(Fotografia autorstwa: Jutta Bündgen) Cykl życiowy wielu organizmów jest złożony, poszczególne stadia rozwojowe mogą się od siebie bardzo różnić wyglądem, siedliskiem życia, funkcją w ekosystemie. Złożoność przyrody jest ogromna ale wszystko ma jakiś sens. Odkrywanie tych zależności i powiązań jest niezwykle ekscytujące i wciągające. Zazwyczaj gąsienice motyli uważamy za brzydkie a motyle (stadium imago) za piękne. Ale w przypadku szczotecznicy szarawki jest chyba odwrotnie. Motyle (ćmy) są szarobure i nie zwracają na siebie większej uwagi. Natomiast gąsienice się przepięknie żółte i włochate. I jedno i drugie służy obronie. Szara barwa motyli ułatwia im ukrycie się na pniu drzew (gdy odpoczywają na pniu to trudno jest je zobaczyć). W rejonach uprzemysłowionych, gdzie powietrze jest bardziej zapylone i zadymione (a więc wszystko przykryte kurzem i szarzyzną) wśród szczotecznicy przeważają osobniki szare. W środowisku czystym liczniejsza jest forma jasna. Czyli tak, jak wyglądają pnie d
Obraz

Rzecz o sporach, czyli typy zarodników i sposoby ich powstawania u różnych grup grzybów

Ryc. 1. Zarodniki workowe (askospory) u  Sordaria macrospora  (autor: Aurora Storlazzi)   Grzyby to organizmy, których sposób rozmnażania mógłby niejednego przyprawić o ból głowy. Mnogość rodzajów, kształtów, sposobów powstawania oraz skomplikowane nazewnictwo. Które z nich są mitosporami, a które mejosporami, które endo-, a które egzosporami?   Spróbujmy uporządkować tę wiedzę. Grzyby rozmnażają się na trzy sposoby: płciowo, bezpłciowo i wegetatywnie. W obecnym rozważaniu zajmiemy się rozmnażaniem bezpłciowym, ponieważ wiąże się z powstawaniem wielu typów zarodników. Zacznijmy od prostego podziału na zarodniki: nieruchliwe ( aplanospory ) oraz ruchliwe ( zoospory ). Te drugie są produkowane przez grzyby, które bytują w wodach. Mają wić, pozwalającą im na aktywny ruch. Wici są różnorodne: biczykowate, czyli gładkie lub piórkowate, czyli z kurczliwymi włókienkami białkowymi (mastigonemami). A aplanospory? Są to zarodniki, których rodzajów jest znacznie więcej i ich nazewnictwo wiąże
Obraz

Purchawki, purchawice, tęgoskóry i czasznice czyli o owocnikach gasteroidalnych

Fot. 1. Czasznica.  Grzyby gasteroidalne, czyli tzw. wnętrzniaki, to grupa grzybów, których cechą charakterystyczną jest zamknięcie hymenium wewnątrz owocnika aż do momentu dojrzałości zarodników. W skład tej grupy wchodzą gatunki należące do zupełnie odrębnych linii rozwojowych – z tego względu wnętrzniaki podzielone zostały na szereg mniejszych jednostek w randze rzędów. Wnętrzniaki pochodzą prawdopodobnie od pieczarkowców ( Agaricales ), u których pojawiła się tendencja do przekształceń owocników kapeluszowych w owocniki zamknięte. Przypuszcza się, że przekształcenie to następowało pod wpływem osuszania się klimatu w ostatnich okresach historii Ziemi – w późnym trzeciorzędzie i czwartorzędzie. Wiele grzybów o zamkniętych owocnikach przystosowało się następnie wtórnie do siedlisk bardziej wilgotnych – są to przedstawiciele sromotnikowców ( Phallales ). Owocniki tych grzybów mają zwykle kształty kuliste i składają się z trzech zasadniczych części: - warstwy rodzajnej, nazywanej glebą.

Najchętniej czytane

Szczotecznica szarawka: włochata piękność z lasu - dlaczego raz jest lepiej być widocznym a czasem nie?

(Fotografia autorstwa: Jutta Bündgen) Cykl życiowy wielu organizmów jest złożony, poszczególne stadia rozwojowe mogą się od siebie bardzo różnić wyglądem, siedliskiem życia, funkcją w ekosystemie. Złożoność przyrody jest ogromna ale wszystko ma jakiś sens. Odkrywanie tych zależności i powiązań jest niezwykle ekscytujące i wciągające. Zazwyczaj gąsienice motyli uważamy za brzydkie a motyle (stadium imago) za piękne. Ale w przypadku szczotecznicy szarawki jest chyba odwrotnie. Motyle (ćmy) są szarobure i nie zwracają na siebie większej uwagi. Natomiast gąsienice się przepięknie żółte i włochate. I jedno i drugie służy obronie. Szara barwa motyli ułatwia im ukrycie się na pniu drzew (gdy odpoczywają na pniu to trudno jest je zobaczyć). W rejonach uprzemysłowionych, gdzie powietrze jest bardziej zapylone i zadymione (a więc wszystko przykryte kurzem i szarzyzną) wśród szczotecznicy przeważają osobniki szare. W środowisku czystym liczniejsza jest forma jasna. Czyli tak, jak wyglądają pnie d

Rzecz o sporach, czyli typy zarodników i sposoby ich powstawania u różnych grup grzybów

Ryc. 1. Zarodniki workowe (askospory) u  Sordaria macrospora  (autor: Aurora Storlazzi)   Grzyby to organizmy, których sposób rozmnażania mógłby niejednego przyprawić o ból głowy. Mnogość rodzajów, kształtów, sposobów powstawania oraz skomplikowane nazewnictwo. Które z nich są mitosporami, a które mejosporami, które endo-, a które egzosporami?   Spróbujmy uporządkować tę wiedzę. Grzyby rozmnażają się na trzy sposoby: płciowo, bezpłciowo i wegetatywnie. W obecnym rozważaniu zajmiemy się rozmnażaniem bezpłciowym, ponieważ wiąże się z powstawaniem wielu typów zarodników. Zacznijmy od prostego podziału na zarodniki: nieruchliwe ( aplanospory ) oraz ruchliwe ( zoospory ). Te drugie są produkowane przez grzyby, które bytują w wodach. Mają wić, pozwalającą im na aktywny ruch. Wici są różnorodne: biczykowate, czyli gładkie lub piórkowate, czyli z kurczliwymi włókienkami białkowymi (mastigonemami). A aplanospory? Są to zarodniki, których rodzajów jest znacznie więcej i ich nazewnictwo wiąże

Heterogonia - biologiczny sens przemiany pokoleń w cyklu życiowym, przykład wrotków (Rotifera)

Wrotek ( Rotifera )   Ptygura pilula . By Frank Fox - http://www.mikro-foto.de, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20228897   Heterogonia  ( alloigenesis ) od greckich słów[gr. héteros ‘inny’, gonḗ ‘narodziny’, to forma przemiany pokoleń , w której osobniki kolejnych pokoleń rozmnażają się dzieworodnie (bezpłciowo) i płciowo. Dotyczy więc przemiany pokoleń diploidalnych i haploidalnych (z biologicznego punktu widzenia warto poszukiwać ewolucyjnych analogii w przemianie pokoleń haploidalncyh i diploidalncyh u eukariotycznych glonów ( Protista ), grzybów i roślin naczyniowych.  Biologiczne znaczenie heterogonii polega na szybkim i bardzo dużym zwiększeniu liczebności populacji w fazie partenogenetycznej, a tym samym zwiększenie zasięgu populacji (gatunku). W fazie płciowej, dzięki rekombinacji genetycznej , zwiększa się różnorodność populacji a tym samym zwiększają się szanse na przetrwanie w zmiennych lub niekorzystnych warunkach środowiskowych. Heterogo

Czy ser pleśniowy może spleśnieć?

Fot. 1. Penicillium camemberti - hodowla na agarze Sabourauda (A. Biedunkiewicz) Sery pleśniowe przez wiele osób traktowane są jako wykwintny przysmak, ale niektórzy w ogóle ich nie tolerują - z powodu mdłego smaku i odurzającej woni. Najczęściej kojarzone są z Francją, gdzie jest produkowanych kilkaset gatunków serów pleśniowych zarówno z mleka krowiego jak i koziego. W kulinarnych przepisach coraz częściej podawany jest ser pleśniowy jako dodatek do sałatek, pizzy, kanapek i makaronów. W sklepach spożywczych dostępnych jest wiele rodzajów pleśniowych serów od popularnego camemberta czy brie przez sery bardziej wykwintnych, jak amablu z niebieską pleśnią. Sery pleśniowe, podobnie zresztą jak wiele innych serów, powstają z mleka, które jest ścinane za pomocą specjalnego enzymu trawiennego - podpuszczki, a następnie poddawane procesowi dojrzewania. Dopiero na tym etapie, dzięki odpowiednim „szlachetnym pleśniom”, nabierają swojego wyjątkowego charakteru. Podstawowy podział serów pleśnio

Purchawki, purchawice, tęgoskóry i czasznice czyli o owocnikach gasteroidalnych

Fot. 1. Czasznica.  Grzyby gasteroidalne, czyli tzw. wnętrzniaki, to grupa grzybów, których cechą charakterystyczną jest zamknięcie hymenium wewnątrz owocnika aż do momentu dojrzałości zarodników. W skład tej grupy wchodzą gatunki należące do zupełnie odrębnych linii rozwojowych – z tego względu wnętrzniaki podzielone zostały na szereg mniejszych jednostek w randze rzędów. Wnętrzniaki pochodzą prawdopodobnie od pieczarkowców ( Agaricales ), u których pojawiła się tendencja do przekształceń owocników kapeluszowych w owocniki zamknięte. Przypuszcza się, że przekształcenie to następowało pod wpływem osuszania się klimatu w ostatnich okresach historii Ziemi – w późnym trzeciorzędzie i czwartorzędzie. Wiele grzybów o zamkniętych owocnikach przystosowało się następnie wtórnie do siedlisk bardziej wilgotnych – są to przedstawiciele sromotnikowców ( Phallales ). Owocniki tych grzybów mają zwykle kształty kuliste i składają się z trzech zasadniczych części: - warstwy rodzajnej, nazywanej glebą.

Zajrzyj pod kapelusz grzyba i sprawdź co zobaczysz

Fot. 1. Cantharellus cibarius , listewki  Grzyby występujące w naszych lasach zaliczamy w większości do wielkoowocnikowych ( Macromycetes ). Budowa morfologiczna (zewnętrzna) owocników tych grzybów jest cechą charakterystyczną dla rzędu czy rodziny. Zazwyczaj określa się je jako: kapeluszowe, czyli agarykoidalne. Nazwa ta pochodzi od nazwy łacińskiej pieczarki – Agaricus , która jest chyba jednym z najbardziej znanych grzybów występujących na łąkach ale dostępnych także w sprzedaży detalicznej. W budowie owocnika wyróżniamy dwa podstawowe elementy: trzon i kapelusz. Czy zastanawialiście się co grzyb ma pod kapeluszem? Na pewno można byłoby określić to „miejsce” jako „fabryka produkująca zarodników służące do rozprzestrzeniania się na znaczne odległości”. Przyjrzyjmy się temu z bliska. Grzyby należące do podstawczaków ( Basidiomycetes ) tworzą na ogół widoczne owocniki o średnicy powyżej 0,5 cm lub 0,1 cm). Ich miąższ może wykazywać dużą różnorodność pod względem charakteru pseudotkanki

Wykwit zmienny czyli opowieść o śluzowcach

Zobaczyłem to coś na złamanym pniu drzewa, jakieś dwa metry nad powierzchnią gruntu, gdy rozglądałem się za chruścikami i innymi owadami wodnymi w rzece Skrwie Lewej. Bo jest i Skrwa Prawa. Skoro są dwie Skrwy w bliskim sąsiedztwie to trzeba je jakoś rozróżniać - w tym przypadku względem rzeki Wisły, do której obie wpadają. Słoneczny dzień ale w lesie przyjemny cień. Na początku pomyślałem, że to taka niezwykle piękna gra światła. Ale byłaby za intensywnie żółta ta plama świetlna. W następnej sekundzie pomyślałem, że to może porost. Ale kształt i położenie nie za bardzo pasowały do żółtych porostów. Grzyb? Też nie. Tak wyglądać może tylko śluzowiec. Niezwykły organizm, który przekracza wszelkie granice i trudno go jednoznacznie zaklasyfikować w systemie życia. Może dlatego, że śluzowce są organizmami archaicznymi, pochodzącymi z czasów, gdy dopiero powstawały wielokomórkowce i rodziło się rozmnażanie płciowe? Wykwit zmienny, zwany także wykwitem piankowatym ( Fuligo septic a) - bo to