Czy borowik zawsze ma gruby trzon?

 

Borowik wysmukły (Boletus projectellus)
 fot. Marta Wrzosek

Kiedy mówimy: „borowik”, każdemu w głowie rodzi się obraz owocnika o krępym pokroju, z przysadzistym trzonem. Czy tak jest zawsze? Czy każdy borowik zawsze ma „gruby” trzon?

Natura borowika jest przedziwna. Spotykane są borowiki zarówno o trzonach pękatych jak i smukłych. Te pierwsze to m. in. borowik szlachetny (Boletus edulis), borowik korzeniasty (Boletus radicans) czy borowik ponury (Boletus luridus).

Od 2013 roku w Polsce, najprawdopodobniej po raz pierwszy, pojawił się borowik o nazwie łacińskiej Boletus projectellus. Dr hab. Marta Wrzosek z Uniwersytetu Warszawskiego, ówczesna przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Mykologicznego, zwróciła się do Komisji ds. polskiego nazewnictwa grzybów (skład: prof. Maria Ławrynowicz UŁ, prof. W. Mułenko UMCS, dr hab. A. Biedunkiewicz UWM) działającej przy PTMyk-u o utworzenie polskiej nazwy dla amerykańskiego borowika. Gatunek został potwierdzony badaniami molekularnymi przez Wolfganga Klofaca i Jurgę Motiejunaite (Motiejunaite i in. 2011). W gronie ludności mykofilnej funkcjonuje on pod potoczną nazwą borowika wrzosowego, prawdopodobnie ze względu na siedlisko, lecz Komisja nomenklatoryczna uznała, że uwzględniając cechy morfologiczne owocnika należy go nazwać borowik wysmukły. Nazwę zaakceptowano na posiedzeniu Komisji w dniu 24.01.2014 roku. 

Borowik wysmukły (Boletus projectellus) - Fot. 1 - ma pokrój koźlarza, pomarańczowy kapelusz, żółty trzon i charakterystyczną "falbankę" na brzegu kapelusza. W opisie oryginalnym wskazuje się na cechy charakterystyczne, pozwalające na bezbłędne odróżnienie od innych borowikowatych: wypukły, nigdy nie wypłaszczający się całkowicie, szeroki i dość gruby kapelusz, suchą, gładką, rudawą skórkę o nieco zamszowej strukturze, która tworzy zwisającą falbankę na krawędzi kapelusza. Przekrój przez grzyb ma odcień różowawy i barwa ta nie zmienia się pod wpływem utlenienia. Wąskie rurki mają kolor od jaskrawożółtego do żółtozielonego, a hymenofor jest nieco zapadnięty dookoła trzonu. Zarodniki żółtobrązowe, są zdecydowanie dłuższe nić u innych rodzimych borowikowatych (23-27,5 µm x 7-9,5 µm). Trzon suchy, smukły, nieco zwężający się ku górze o odcieniu żółtawym lub brzoskwiniowym. Ornamentację stanowią wydłużone wertykalnie poletka, łączące się w siateczkę w szczytowej części.
Borowik ten jest szeroko rozpowszechniony we wschodnich stanach USA. Zachodni kraniec jego zasięgu stanowi Michigan a północny – kanadyjski New Brunswick. W Polsce znane są trzy stanowiska (dwa w rejonie Białogóry i w rejonie wydmy lubiatowskiej). Przyszłe badania wykażą czy borowik ten nie będzie zagrożeniem dla rodzimej mykobioty ze względu na prawdopodobieństwo wypierania grzybów rodzimych (Wrzosek i in. 2014). Dodajmy, że jest to gatunek jadalny, bardzo smaczny. Wszystkich mykofilów zachęcamy do poszukiwań na Warmii i Mazurach i informowania o miejscach jego występowania.

Dwa pozostałe, wspomniane wcześniej borowiki: korzeniasty i ponury, tworzą owocniki o krępym pokroju i grubym trzonie.

Borowik korzeniasty (Boletus radicans)
Fot. Anna Biedunkiewicz

Borowik korzeniasty (Boletus radicans) – Fot. 2. – ma kapelusz o średnicy od 5 do 20 cm, szarobiaławy lub bladobrązowoszary o skórce matowej i suchej, gładkiej lub podzielonej na poletka. Rurki lśniące żółtocytrynowe a po dojrzeniu oliwkowożółte. Po dotyku wyraźnie sinieją. Trzon cytrynowożółty, brudnobiaławy lub bladoszary bez siatkowatego rysunku. Nasada trzonu bulwkowata i równocześnie korzeniasto zwężona. Miąższ żółtawy, po przekrojeniu wyraźnie siniejący. Smak gorzki, dlatego nie polecany do spożycia. Pojawia się od lipca do października, w lasach liściastych, pod bukami lub dębami, na glebach zawierających wapń. W Kortowie spotykany często na trawnikach między starym drzewostanem. Niestety, podobnie jak kolejny opisany gatunek często wykaszany przy skracaniu trawy.

Borowik ponury (Boletus luridus) – Fot. 3. – gatunek o owocniku z dość krępym trzonem. Kapelusz, podobnie jak u borowika korzeniastego, ma średnicę od 5 do 20 cm. Barwa natomiast jest ciemniejsza – oliwkowożółtawa do oliwkowobrązowawej lub z ceglastopomarańczowym nabiegnięciem. Skórka matowa, prawie aksamitna. Rurki ciemnoczerwone, na starość żółto wyblakłe. Ciekawy kolor ma trzon: żółtawy do pomarańczowego, z grubą, dobrze widoczną siatką barwy czerwonawej do brązowej. Miąższ żółtawy, ścisły, po przekrojeniu szybko zmienia barwę na atramentowoniebiesko. Występuje od czerwca do października w lasach liściastych i iglastych, także w parkach. Pomimo swojego raczej odstraszającego wyglądu należy do gatunków jadalnych.

Jak widać po przytoczonych przykładach, nie zawsze borowik ma gruby trzon, chociaż we fragmencie „Pana Tadeusza” Adam Mickiewicz pisał

„…Panienki za wysmukłym gonią borowikiem,

Którego pieśń nazywa grzybów pułkownikiem…”

Może już wówczas borowik wysmukły znany był ówczesnym ludom.

Anna Biedunkiewicz

Borowik ponury (Boletus luridus)

Fot. 3.  Anna Biedunkiewicz.