 |
| Ryc. 1. Cykl rozwojowy u podstawczaków (M. Piepenbring zmienione) |
Z podstawczakami (Basidiomycota) kojarzą nam się grzyby wielkoowocnikowe, które możemy napotkać w lesie. Wśród nich wiele jest pasożytami lub saprobami, inne żyją w symbiozie z roślinami tworząc mykoryzę.
Czy wszystkie podstawczaki tworzą duże owocniki? Nie.
Wśród podstawczaków spotykamy zarówno formy drobne, jednokomórkowe jak i grzyby tworzące duże (nawet do 1 m średnicy) owocniki. W owocnikach najważniejszą częścią jest hymenofor, czyli miejsce gdzie powstają zarodniki podstawkowe (bazydiospory) w warstwie hymenialnej. Zarodniki, po wydostaniu się z owocnika (pod wpływem sił ciężkości) są przenoszone wraz z wiatrem na dalsze odległości. Padając na podłoże dochodzi do kiełkowania i tworzenia strzępek haploidalnych budujących krótkotrwałą grzybnię pierwotną. Nie żyje ona zbyt długo. Podobnie jak zarodnik z którego powstała, jest zróżnicowana genetycznie.
Jeśli strzępka (+) nie napotka na swojej „drodze” strzępki (-) obumiera i nie rozwija się grzybnia wtórna. Jeśli jednak dwie zróżnicowane płciowo strzępki spotkają się w podłożu, dojdzie do procesu płciowego, który u podstawczaków nazywamy somatogamią. Pojęcie „soma” czyli ciało oznacza, że łączą się ze sobą dwie strzępki. Wówczas jądra haploidalne, pochodzące z tych strzępek układają się parami tworząc dikarion (para jąder sprzężonych). Fazę tę nazywamy fazą dikariotyczną. Bezpośrednio po tym następuje jednoczesny podział mitotyczny obu sprzężonych jąder. Strzępka się wydłuża i … pojawia się mały problem. Jak nowo powstałe po podziale jądra mają przemieścić się do kolejnej komórki strzępki? Skąd ten problem? Otóż strzępka ma zbyt małą średnicę by jądra mogły się wymienić w jej świetle. Dlatego podczas podziału dikarionu komórka wykształca krótki, boczny haczykowaty wyrostek (sprzążkę) skierowany ku podstawie strzępki.
Po podziale dwa sprzężone jądra potomne (lecz nie siostrzane, tylko różne „płciowo”) wędrują w kierunku strzępki, trzecie – w stronę sprzążki, zaś czwarte pozostaje na miejscu. Pierwsze dwa jądra zostają odcięte od dolnej części komórki ścianą poprzeczną, która zostaje również odcięta od tejże szczytowej komórki inną ścianą poprzeczną. Powstaje ona pod kątem rozwartym w stosunku do już założonej. Wkrótce potem końcowa część sprzążki zrasta się z jednojądrową komórką podszczytową. Przez powstały między nimi otwór jądro sprzążki przesuwa się do komórki podszczytowej, gdzie sprzęga się (lecz nie łączy) z jej pojedynczym jądrem. Proces ten powtarza się wielokrotnie prowadząc do rozrastania się wielokomórkowej grzybni. W pewnych okresach właśnie z takiej grzybni wielojądrowej, dikariotycznej, zaczynają tworzyć się zaczątki owocników, które rosną, powiększają się i dojrzewają tworząc charakterystyczne dla danego gatunku grzyba struktury, w których dochodzi do kolejnych procesów. Tak więc owocniki są zbudowane z grzybni dikariotycznej.
W odpowiednim czasie z komórek takiej grzybni zaczynają formować się komórki macierzyste podstawek, mające kształt maczugowaty. Nie wszystkie podstawki wyglądają tak samo. Jedne są jednokomorowe, czyli niepodzielone. Te nazywamy homobazydiami, inne są podzielone ścianami poprzecznymi poziomo lub/ i pionowo tworząc podstawki czterokomorowe, czyli heterobazydia (fragmobazydia). Gdy dojrzeją podstawki dochodzi w nich do procesu łączenia się jąder sprzężonych, czyli kariogamii. Jest to najkrótsza faza w cyklu życiowym podstawczaków. Po kariogamii ze szczytu komórki podstawkowej wyrastają wyrostki, nazywane sterygmami. Jądro, które jest już diploidalne ulega teraz podziałowi mejotycznemu i w wyniku tego procesu powstają cztery haploidalne jądra, które przemieszczają się na szczyty sterygm. Po otoczeniu się własną ścianą komórkową tworzące się nowe zarodniki podstawkowe dojrzewają i ponownie mogą „opuścić” podstawkę, by przemieścić się wraz z wiatrem na odległość.
Tak wygląda cykl rozwojowy grzyba podstawkowego, od zarodnika do zarodnika.
Anna Biedunkiewicz
Komentarze
Prześlij komentarz