Dlaczego wiele gatunków grzybów jest do siebie podobnych – czyli o cechach fenotypowych w kontekście warunków siedliskowych

 

Fot. 1. Koźlarz grabowy w miejscu wilgotnym.

Polacy jako naród mykofilny często korzystają z uroków grzybobrania. Osoby mniej wprawione w rozpoznawaniu z powodów niezbyt częstych wypraw do lasu i umiejętności tylko biernego, czyli z atlasu, wskazywania gatunków jadalnych, mają z tym problem. Z czego on wynika? Czy tylko z powyższych powodów?

Przyczyną zmienności grzybów należących do tego samego rodzaju i gatunku są warunki, jakie panują w danym siedlisku, miejscu, gdzie rosną grzyby.

Zazwyczaj wpływ na odcień kapelusza u takich grzybów ma wilgotność miejsca. Tam, gdzie jest bardziej sucho – kapelusz jest nieco jaśniejszy (Fot. 2) a w miejscach wilgotnych – nieco ciemniejszy (Fot. 1). Drugim czynnikiem, który wpływa na cechy fenotypowe, jest nasłonecznienie. Zazwyczaj w miejscach silnie nasłonecznionych owocniki grzybów są jaśniejsze a w zacienionych – nieco ciemniejsze.

Dlatego w wielu opracowaniach (atlasach), ale także w Wikipedii pojawiają się informacje o gatunkach podobnych do poszukiwanych, czy zbieranych. Przykładowo, opisując koźlarza różnobarwnego (Leccinum variicolor) informacja o gatunkach podobnych jest następująca: ”Najbardziej podobny jest koźlarz babka (Leccinum scabrum), który również rośnie pod brzozami, ale na bardziej suchych miejscach i ma kapelusz jaśniejszy, wyłącznie w brązowych odcieniach. Podobny jest też rosnący pod grabami i leszczyną koźlarz grabowy (Leccinum pseudoscabrum), ale jego miąższ po przecięciu zmienia kolor na siwofioletowy. Koźlarz topolowy (Leccinum duriusculum) rośnie pod topolami, ma szarobrązowy kapelusz, a jego miąższ najpierw czerwienieje, a potem czarnieje”. Tak rzecz się ma z koźlarzami.

Drugim bardzo bogatym w kolory i odcienie rodzajem grzybów wielkoowocnikowych jest gołąbek (Russula). Bogactwo kolorów, odcieni kapelusza oraz trzonu, który w zasadzie jest biały, lecz może na nim pojawiać się w zależności od gatunku na przykład koloryt różowy. Kapelusze u Russula są różnie ubarwione, a gama kolorów u różnych gatunków obejmuje chyba wszystkie barwy. Niektóre gatunki są także wielobarwne. Jednak barwniki w nich zawarte łatwo mogą ulec wypłukiwaniu podczas deszczy, co powoduje silne nieraz blednięcie barw. Niezależnie od tego istnieje duża zmienność barw w obrębie gatunku.

For. 2.Koźlarz w siedlisku o mniejszej zawartości wody.

Gołąbki występują na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy). Najczęściej spotkamy je na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego. Najwięcej gatunków opisano w Europie.  Wszystkich gatunków z rodzaju Russula na świecie jest około 750, jednak ich liczba nie jest dokładnie określona, gdyż z jednej strony opisywane są nowe gatunki, z drugiej zaś niektóre z opisanych w świetle nowych ustaleń taksonomicznych są synonimami lub odmianami innych gatunków. Stały się one przedmiotem opracowania prof. Aliny Skirgiełło w ramach XXV tomu serii „Grzyby”. Była ona wydawana od 1958 roku jako nowe wydawnictwo Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i liczyła aż 27 tomów opisujących bogactwo rzędów i rodzin grzybów z grupy makromycetes i mikromycetes. Autorów i współautorów opisujących grzyby w ramach wspomnianej serii było wielu, trudno ich tu wszystkich wymienić, jednak przewodnią i bardzo ważną rolę pełniła prof. Alina Skirgiełło z Uniwersytetu Warszawskiego. Była redaktorką znanej w świecie serii „Flora Polska, Grzyby (Fungi)”. Starała się zachęcać wszystkich mykologów do opracowywania różnych grup grzybów, sporządziła kartotekę rozmieszczenia grzybów w Polsce oraz „Polską bibliografię mykologiczną” w roku 1988. Była redaktorką lub współredaktorką aż 27 tomów wspomnianej serii.

Do dnia dzisiejszego często mykolodzy sięgają do wspomnianych opracowań, gdzie z pieczołowitą dokładnością są opisane i opatrzone rycinami, zarówno cechy utrwalone jak i te ulotne, w formie bardzo przejrzystego klucza do oznaczania trudnych gatunków grzybów.

Tekst na podstawie danych z Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie, przewodników i atlasów grzybów oraz Wikipedii.

 

Anna Biedunkiewicz