 |
Theromyzon tessulatum - strona brzuszna ciała z widocznym przez powłoki ciała układem pokarmowym fot. E. Ropelewska. |
Klasyczna taksonomia tych zwierząt bezkręgowych oparta była na ogólnym kształcie ciała, wzorze ubarwienia, pozycji i liczbie oczu, później także zwrócono uwagę na odległości pomiędzy otworami płciowymi. Pierwsi systematycy, jak widać głównie zwracali uwagę na elementy morfologii zewnętrznej.
Linneusz (1789) jako pierwszy opisał 14 gatunków Hirudo, zaklasyfikował je jako Vermes intestina. Następnie Moquin-Tandon (1846) przedstawił rysunki morfologii wewnętrznej, które były później szeroko wykorzystywane przez osoby zajmujące się klasyfikacją pijawek. W kolejnych latach uczeni zwrócili uwagę na: kształt męskiego atrium (elementu układu rozrodczego), które opisał Pawłowski (1948). Bielecki (1997) wprowadził nowe szczegółowe morfologiczne i anatomiczne standardy w systematyce Piscicolidae (pijawek pasożytujących na rybach). Mniej więcej od 1995… uczeni tacy jak między innymi Siddall, Burreson, Utevsky, Trontelj wykorzystali dane o sekwencjach genów jądrowych i mitochondrialnych do rekonstrukcji filogenezy pijawek.
Theromyzon tessulatum (Müller, 1774) jest jednym z dwóch gatunków pijawek z rodzaju Theromyzon występujących w Polsce. Gatunek Th. tessulatum zaliczany jest do rodziny Glossiphoniidae Vaillant, 1890. Potocznie zwany jest pijawką kaczą. Dlaczego? Ze względu na typowych żywicieli, którymi mogą być ptaki wodne lub wodno-błotne. Do ptaków, na których najczęściej pasożytuje należą kaczki właściwe, takie jak na przykład krzyżówka czy łabędzie. Poza wcześniej wymienionymi ptakami, jeżeli nadarzy się tylko okazja żywicielami pijawki mogą być również kaczki nurkujące, tracze, gęsi, perkozy, gągoły i wiele innych. Osobniki przyczepiają się najczęściej do dzioba, okolic oczu lub kończyn ptaka. Po zakończeniu odżywiania (pobierania krwi ptaka) i opuszczeniu żywiciela pijawki lokalizują się na kamieniach, przedmiotach zanurzonych w wodzie lub na roślinach wodnych. Gatunek ten jest typowym mieszkańcem zbiorników stagnujących, jednak nierzadko możemy go spotykać także w rzekach o wolnym przepływie. Gatunek charakteryzuje się szerokim rozprzestrzenieniem. Występuje w Palearktyce, Nearktyce, Krainie Neotropikalnej i Etiopskiej. W Polsce okazy zostały znalezione na Pojezierzu Mazurskim, Wybrzeżu Bałtyckim, Pojezierzu Pomorskim, Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Nizinie Mazowieckiej, Nizinie Podlaskiej, w Puszczy Białowieskiej, na Dolnym Śląsku, Górnym Śląsku, Wyżynie Małopolskiej, Nizinie Sandomierskiej oraz w Zachodnich Sudetach. Na terenie Olsztyna osobniki Th. tessulatum zaobserwowano w Jeziorze Kortowskim, Jeziorze Długim, jeziorach Skanda, Redykajny, Ukiel oraz w rzece Łynie.
Po jakich cechach możemy stwierdzić, że wśród wielu innych gatunków pijawek, które obserwujemy to ten, którego szukamy? Dorosłe osobniki Th. tessulatum osiągają średnio długość ciała około 50 mm, przy szerokości około 20 mm. Kształt ciała jest zmienny, jednak zawsze przypomina kształt liściasty. Ciało jest miękkie, bez wyczuwalnych brodawek. W stanie nierozciągniętym jest owalne, z wypukłą stroną grzbietową. Natomiast w stanie rozciągniętym ciało przyjmuje kształt wydłużony, najczęściej ze zwężoną przednią częścią. Przednia przyssawka jest niewielka i nieznacznie odróżnia się od reszty ciała. Natomiast tylna przyssawka w formie dobrze wyodrębnionego dysku jest nieco większa. Bardzo charakterystyczną cechą gatunku jest również ubarwienie. Najczęściej na brunatnej lub oliwkowej stronie grzbietowej występują regularnie rozmieszczone żółte lub pomarańczowe niewielkie plamki rozłożone w postaci rzędów biegnących wzdłuż ciała. Poza tym na przednim odcinku ciała można dostrzec 4 pary oczu, w postaci czarnych punkcików. Czasem ubarwienie jest mniej nasycone i wtedy przez przezroczyste powłoki ciała, głównie na stronie brzusznej, widoczne są elementy przewodu pokarmowego wypełnionego pokarmem w postaci krwi.
Osobniki Th. tessulatum, tak jak wszystkie pijawki, są obojnakami. Po kopulacji składają na brzusznej stronie ciała kokony, w których znajdują się dziesiątki zapłodnionych jaj. Rozwój pijawek jest prosty. Po opuszczeniu kokonu młode przypominają miniaturki osobnika dorosłego i przebywają na jego stronie brzusznej do chwili wprowadzenia ich na żywiciela. Aby osiągnąć dojrzałość muszą trzy razy pobrać pokarm w postaci krwi ptaków.
 |
| Theromyzon tessulatum - strona grzbietowa ciała osobnika zakonserwowanego w 70% etanolu fot. A. Bielecki. |
 |
Theromyzon tessulatum - osobniki żywe przybierające różny kształt ciała fot. A. Bielecki |
Przy silnej inwazji pijawką kaczą może nawet dojść do śmierci ptaka w wyniku uduszenia przez niedrożność dróg oddechowych spowodowanej przebywaniem w nich pijawek opitych krwią. Inną przyczyną chorób i padnięć ptaków zaatakowanych przez pijawki kacze mogą być infekcje bakteryjne i grzybicze wywołane przez same pijawki, jako wektory czynników patogennych, jak również przez otwarte rany powstałe gdy ptak usiłował pozbyć się pijawek ze swojego ciała.
Znane są przypadki przyczepienia się pijawki gatunku Th. tessulatum do ciała człowieka. Są to jednak fakty odosobnione, gdyż człowiek nie jest typowym żywicielem tego gatunku. W dostępnej literaturze zostało opisane przyczepienie się opisywanej pijawki do spojówki oka dziecka oraz górnych dróg oddechowych osoby dorosłej. Do takich sytuacji może dojść w wyniku zanurzania głowy lub picia wody ze zbiornika wodnego. Jednak nie stanowią one poważnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi.
Pijawka kacza (Theromyzon tessulatum) – gatunek pijawki ryjkowej z rodziny Glossiphoniidae szeroko rozprzestrzeniony w różnorodnych typach zbiorników wodnych Eurazji i obydwu Ameryk. W Polsce jest gatunkiem pospolitym na obszarze całego kraju. W północno-wschodniej Polsce występuje też podobny, blisko spokrewniony z nim i trudny do odróżnienia, bardzo rzadki gatunek Theromyzon maculosum (Rathke, 1862). Theromyzon maculosum osiąga długość 20-80 mm. Ciało tego gatunku ma charakterystyczną ciemną barwę, przyjmuje prawie czarny kolor, na grzbiecie obserwujemy rozrzucone duże, żółte plamki wyciągnięte w kierunku poprzecznym. Podobnie jak Th. tessulatum pasożytuje na wielu gatunkach ptaków wodnych, głównie z rodziny kaczkowatych (Anatidae), w tym na kaczkach domowych. Pasożytując lokalizuje się w ich wolu lub dziobie, odżywiając się krwią.
Poznając biologię Th. tessulatum, dzięki tej krótkiej notatce na temat tej pijawki, każdy zapewne ma wrażenie, że jest to interesujący gatunek. Występuje dosyć powszechnie, więc osoby zainteresowane spotkaniem tej pijawki nie będą miały większych trudności.
Iwona Jeleń
(współpraca Ewa Ropelewska, Aleksander Bielecki, Marcin Ropelewski, Joanna M. Cichocka, Kinga Chojnacka)
 |
| Theromyzon maculosum , fot. A. Bielecki, K. Palińska |
Komentarze
Prześlij komentarz